Siekte as 'n sosiale konstruk

'n Gepaste analogie vir debatte oor geslag en gender.

Sosiale konstruktivisme het die afgelope paar jaar 'n ietwat slegte reputasie opgebou, veral vanweë hoe dit gebruik (en misbruik) is in debatte oor geslag en genderidentiteit.

Ek beskou dit as jammer, want as dit reg gedoen word, kan konstruktivistiese ontleding belangrike insigte oor die wêreld bied. Die onderliggende neiging van alle mense is om die “natuurlikheid” van ons sosiale omgewing drasties te oorskat, en dus om wat in werklikheid maatskaplike reëlings is, te verhef tot vaste eienskappe van ons bestaanservaring. Baie klassieke werke van konstruktivistiese ontleding identifiseer 'n aspek van die sosiale wêreld wat ons heel naïef as natuurlik beskou, en toon dan aan hoe dit op 'n spesifieke tyd en in 'n spesifieke kulturele konteks ontstaan het. Enigeen met 'n ernstige belangstelling in intellektuele geskiedenis, of in die studie van ander kulture, neig met verloop van tyd daartoe om meer konstruktivisties te dink, bloot weens die onmiskenbare feit dat mense in ander tye en plekke in sosiale wêrelde geleef het wat radikaal van ons eie verskil.

“Wensdenkery oor veranderbaarheid”

Baie progressiewe akademici is natuurlik entoesiastiese voorstanders van sosiale konstruktivisme omdat hulle gegrief is deur sekere aspekte van ons samelewing, maar tog besef dat dit sinloos is om dinge te kritiseer wat nie verander kan word nie. As 'n spesifieke reëling egter 'n sosiale konstruk is, dan is dit moontlik om dit te verander, en daarom kan dit die moeite werd wees om dit te bevraagteken. (Sommige kritici glo – optimisties – dat dit bloot nodig is om op die gekonstrueerde aard van 'n verskynsel te wys om verandering aan te bring, met die aanname dat mense net die onregte van die wêreld duld omdat hulle nie besef verandering is moontlik nie.)

Ongelukkig lei dit daartoe dat sommige akademici hulleself in 'n vorm van wensdenkery oortuig dat verskeie dinge sosiale konstrukte is, bloot omdat hulle wil hê dit moet verander.

Tog moet die feit dat sommige mense hulle aan wensdenkery skuldig maak, en dus losweg met die toeskrywing van sosiale konstruksie omgaan, nie dien as grond om konstruktivistiese ontleding wat op nugtere beoordeling van bewyse berus, summier af te wys nie. Om dit te illustreer wil ek terugkeer na een van die klassieke voorbeelde van konstruktivistiese ontleding: die Amerikaanse sosioloog Talcott Parsons se bespreking van siekte, soos aanvanklik uiteengesit in sy 1951-boek The Social System. Parsons merk op dat die meeste mense 'n naïewe siening het dat “siek wees” 'n natuurlike toestand is, 'n fisiologiese toestand van die menslike organisme. As 'n mens egter noukeuriger na die verskynsel kyk, sien jy dat siekte 'n sosiale rol is, wat deur 'n stel sosiale norme beheer word, wat spesifieke regte en verpligtinge bepaal. Siekte, met ander woorde, is 'n sosiale konstruk.

Parsons se doel met hierdie ontleding was natuurlik nie om te ontken dat siek mense werklik aan liggaamlike toestande ly wat hul gesondheid benadeel nie. Hy wou aantoon dat “siekte” veel meer behels as net hierdie toestand. Die liggaamlike toestand is belangrik omdat dit die basis verskaf vir die aanspraak wat iemand kan hê om die siekerol aan te neem (hetsy regstreeks, hetsy met mediese sertifisering). Die meeste van die individu se daaropvolgende gedrag word deur die sosiale rol bepaal, nie deur die organiese toestand nie (synde waarom die sosioloog daartoe verbind is om die twee te onderskei). Byvoorbeeld, die feit dat 'n mens geregtig is om werk te mis of om 'n eksamen uit te stel, is 'n gevolg van die sosiale rol wat jy as siek persoon inneem, nie van die onderliggende fisiologiese toestand nie.

“Siekwees bied 'n nuttige raamwerk”

Hierdie analise is na my mening besonder nuttig, dalk nou meer as ooit, want dit bied 'n goeie analogie vir baie van die debatte wat mense oor die verhouding tussen geslag en gender voer (saam met die stelling dat gender 'n sosiale konstruk is).

Dit bied veral 'n bruikbare model om oor die verhouding tussen fisiologiese feite en sosiaal gekonstrueerde rolle te dink. Maar voordat ons daarby uitkom, is dit dalk sinvol om 'n onderskeid te tref tussen hierdie soort ernstige konstruktivistiese ontleding – wat probeer om 'n belangrike sosiologiese punt te maak – en 'n verwante stel idees wat openbare berugtheid verwerf het.

Die meeste voorgraadse studente kom redelik vroeg in hul studies in aanraking met 'n weergawe van sosiale konstruktivisme wat nie werklik 'n ernstige sosiologiese hipotese is nie, maar eerder 'n debat-truuk. Omdat alle vorme van kategorisering taal gebruik, en omdat elke natuurlike taal konvensionele elemente bevat, is dit maklik om die dubbelsinnigheid tussen die begrippe wat ons gebruik om na voorwerpe te verwys en die voorwerpe self uit te buit om te beweer dat enigiets en alles 'n sosiale konstruk is. Byvoorbeeld, 'n mens kan beweer dat “sepsis” 'n sosiale konstruk is, omdat daar voor die 20ste eeu geen ooreenstemmende mediese kategorie bestaan het nie (die naaste benadering, “bloedvrot”, het ander toestande ingesluit as wat ons vandag as sepsis sal beskryf, en sommige toestande uitgesluit wat ons wél so sou noem). Die slimstreek dan is om dramaties te verklaar: “Voor die 20ste eeu het niemand aan sepsis gesterf nie.” Dit is tegnies waar – niemand het aan sepsis onder daardie beskrywing gesterf nie – maar tog duidelik vals, want mense het dwarsdeur die geskiedenis gesterf aan toestande wat ons vandag as sepsis sou identifiseer.¹ Tog kan hierdie soort taal aangewend word om die oningeligde te laat glo dat daar 'n nuwe, stille moordenaar in die moderne tyd losloop.

'n Mens sou dink hierdie truuk is te deurgrond om ernstig opgeneem te word, maar dit het tog 'n groot aantal mense verwar en mislei. Michel Foucault was waarskynlik die ergste oortreder in hierdie verband, aangesien sy siening van taal die intuïtiewe onderskeid tussen voorwerpe en die woorde wat ons gebruik om daaraan te verwys, versluier het (le mots et les choses), en hy het 'n persoonlike voorliefde vir groot stellings gehad. Dit het hom daartoe gelei om dinge te sê soos “seks is deur die Victoriaane uitgevind,” of “daar was geen homoseksuele in die antieke wêreld nie,” ten spyte van die duidelike feit dat mense dwarsdeur die geskiedenis seks gehad het, beide hetero en gay. Baie van Foucault se intellektuele erfgename, soos Judith Butler, volg dieselfde styl van argumentasie. In Gender Trouble probeer Butler byvoorbeeld redeneer dat geslag (nie net gender nie) 'n sosiale konstruk is. Haar argumente is net variasies op die konstruktivistiese truuk. Sy bied geen empiriese waarnemings of feite nie, slegs abstrakte taalargumente gebaseer op Foucault se teorieë.

Hierdie vorm van sosiale konstruktivisme, wat dikwels met “postmodernistiese” filosofie geassosieer word, het dalk 'n radikale glans, maar dit verskraal eintlik die hipotese. Omdat dit konstruktivistiese gevolgtrekkings uit universele kenmerke van taal en kognisie aflei, kom dit neer op die bewering dat alles 'n sosiale konstruk is – wat min verskil van die bewering dat niks 'n sosiale konstruk is nie. Dit versuim om te erken dat sommige dinge baie meer gekonstrueer is as ander, en dat dit waardevol kan wees om daartussen te onderskei. Butler se argument dat “geslag” 'n sosiale konstruk is (Gender Trouble bl. 117) kan net so maklik gebruik word om te beweer dat “graniet” 'n sosiale konstruk is (miskien bloot 'n aanwysing of etiket, “toegeken by die steengroef”).

Hierdie beskouing ondersteun wat ek elders die “akademiese laboratoriumlek”-teorie van wokisme genoem het: sekere gevaarlike argumente, wat slegs deur kundiges hanteer moet word en selfs dan met omsigtigheid, het op die internet losgebreek en totale verwarring veroorsaak. Sosiale konstruktivisme is waarskynlik 'n voorbeeld hiervan. Byvoorbeeld, in debatte oor ras sien ons die effekte: mense begin met die waarneming dat verskillende samelewings op verskillende tye verskillende klassifikasiestelsels gebruik het, en kom dan tot die gevolgtrekking dat ras “nie werklik” is nie, of geen biologiese basis het nie. Mense het dieselfde fout gemaak in uitlegte van Parsons, en gemeen dat as siekte 'n sosiale konstruk is, dit sou beteken mense is nie regtig siek nie, of almal maak maar asof hulle siek is – wat glad nie was wat Parsons bedoel het nie.

“ 'n Toegangskaartjie benadering bied klarigheid”

'n Beter manier om hierdie sake te benader, is om die natuurlike eienskap te beskou as iets soos 'n toegangskaartjie tot 'n bepaalde sosiale status (of reg om 'n rol in te neem), ceteris paribus. In die geval van ras, moet jy oor sekere biologiese eienskappe beskik (soos 'n spesifieke afkoms) om vir lidmaatskap van 'n sekere groep in aanmerking te kom, maar daardie lidmaatskap het allerlei gevolge wat nie bloot uit daardie eienskap spruit nie (en baie van daardie gevolge is maatskaplik en kontingent). Net so sê Parsons dat jy sekere fisiologiese eienskappe moet hê om as siek geklassifiseer te word, maar siek wees het gevolge wat nie net uit daardie eienskappe spruit nie. Jy hoef byvoorbeeld nie uit die bed op te staan as jy siek is nie – nie omdat jy nie kán nie, maar omdat jy nie verplig is om dit te doen nie.

Maar as die natuurlike eienskap en die sosiale status so nou verbind is, wat is die nut van die onderskeid? Een rede is dat dit ons help om die komplekse patrone van sosiale gedrag rondom hierdie statusse beter te verstaan. Parsons se ontleding van die siekerol toon byvoorbeeld die quid pro quo-struktuur daarvan. Hoewel siekte as 'n betreurenswaardige status gesien word, bied dit sekere voordele: vrystelling van verpligtinge, versorging, empatie, ensomeer. Daarom het die sieke ook 'n teenprestasie-verpligting om te wys dat hulle 'n goeie trou-poging aanwend om beter te word. Dit sluit in dat hulle mediese raad volg (selfs al behels dit pyn of ongemak), genoeg rus kry, herstel nastreef, ensomeer. (Die metafoor van “veg teen siekte,” wat hospitale graag gebruik, dien ook om gedrag te modelleer.)

Niemand skryf ooit in 'n doodsberig: “Dokters het haar ses maande gegee, maar sy het ná vier opgegee” nie – al bestaan daar waarskynlik 'n normale verspreiding rondom lewensverwagting. Die doel van sulke voorbeelde is nie om leweklouery te verheerlik nie, maar om mense te prys wat hul siekerol op bewonderenswaardige wyse vervul het.

Omdat die siekerol voordele bied, kan verwag word dat sommige mense sal oordryf of uitstel om van die rol afstand te doen.² In ekstreme gevalle, soos gesimuleerde siekte (voorheen “Münchausen se sindroom”), boots individue simptome na om as siek geklassifiseer te word. Daarom is die grense van die siekerol altyd onderhewig aan maatskaplike beheer. 'n Belangrike professionele taak van dokters is dus nie net om fisiologiese toestande te behandel nie, maar ook om die grense van siekte en gesondheid te handhaaf. Daarom wek dokters gemengde gevoelens: hulle is terselfdertyd genesers én agente van sosiale beheer.³

Die grense tussen mediese verbetering en sosiale druk is nie altyd duidelik nie – vandaar dat mediese skole leer dat siekte 'n “bio-psigo-sosiale” verskynsel is ('n begrip wat ek eens snaaks gevind het, maar nou taamlik gepas vind). Siekteveinsing oortree die siekerol se norme, maar dit benadeel ook die gesondheid: mense wat te lank in die bed bly of stadig herstel, vaar fisies swakker. “Beter word” is dikwels die resultaat van fisiese herstel én maatskaplike druk.

Parsons se weergawe van die siekerol (The Social System, bl. 436–438) is duidelik ietwat uitgedien. Dit veronderstel 'n hoë vlak van respek vir dokters se gesag. Sedertdien het dokters se poortwagtersrol afgeneem (en toegang tot die siekerol het gevolglik uitgebrei). Dit illustreer juis die punt van sosiale konstruksie: wat as siek beskou word, wat jou toekom wanneer jy siek is, en hoe jy veronderstel is om op te tree, word alles sosiaal bepaal – en dus kan dit verander onder sosiale druk. Die waarde van sosiologiese ontleding is dat dit die wanindruk dat siekte slegs 'n fisiologiese toestand is, uitdaag en uit die weg ruim. Hierdie wanvoorstelling laat ons dink dat die gevolge van siekte – soos vrystelling van werk – noodwendig uit natuurlike eienskappe volg, in plaas van uit maatskaplike verwagtinge. As ons deur die illusie sien, kan ons meer krities nadink oor hierdie gevolge, en hoe ons daarop moet reageer.

“Niks noodwendig links of progressief aan sosiale konstruktivisme nie”

Nog iets opvallends van Parsons se bespreking is hoe “regs-gekodeer” dit binne konteks van die huidige politieke klimaat is. (Dit is nie toevallig nie; Parsons was redelik konserwatief, wat later in sy werk meer eksplisiet geword het.) Ek is verbaas dat, te midde van debatte oor stygende geestesongesteldheid en gestremdheid, meer mense nie opmerk nie dat welsyn nie net fisiologies is nie, maar ook 'n uitvloeisel van suksesvolle maatskaplike beheer. (By my werkplek is daar deurlopend pogings om meer akommoderend vir studente te wees. Selde stel iemand voor dat nie-akommodering dalk deel van die genesingsproses kan wees.)

Dit onderstreep weer eens wat akademici al jare sê: daar is niks inherent links of progressief aan sosiale konstruktivisme nie. Eerstens beteken die feit dat iets sosiaal gekonstrueer is nie noodwendig dat dit verander kan word nie. Godsdiens is byvoorbeeld duidelik 'n sosiale konstruk, maar dit is verrassend moeilik om af te skaf. Tweedens, selfs as iets kan verander, beteken dit nie dit moet nie. Die praktyk van “siek aanmeld” by die werk bestaan eers sedert die vroeë 20ste eeu, maar die meeste mense sal sê dit is 'n redelike reg. Om te wys dat iets 'n sosiale konstruk is, kan 'n belangrike aanloop tot kritiek wees – maar dit is nie op sigself geslaagde kritiek nie.

My belangstelling in die siekerol is wel ietwat beperk. Waar ek Parsons se ontleding nuttig vind, is in die beoordeling van bewerings in ander domeine. Mense wat die sosiaal gekonstrueerde aard van gender of ras beklemtoon, meen dikwels dat sekere politieke implikasies daaruit volg. Om vas te stel of dit werklik die geval is, of net oortuigingsvooroordeel, is dit nuttig om die voorbeeld uit te ruil vir een wat verskillende emosies ontlok.

Om “siekwees” vir “gender” in te ruil, kan besonder effektief wees, omdat dit kan toelaat om duideliker te sien wat wél en wat nié uit konstruktivistiese bewerings volg nie.

• Professor Joseph Heath is 'n Kanadese filosoof aan die Universiteit van Toronto. Hy het vriendelik toestemming aan ons verleen om hierdie vertaling van sy artikel, “Illness is a social construct”, op OntLaer te gebruik. Volg gerus sy Substack, genaamd In Due Course.

1. Om dit in effens meer tegniese terme te stel: die argument maak gebruik van 'n de re/de dicto-dubbelsinnigheid.

2. Hierdie waarneming het Parsons daartoe gelei om voor te stel dat siekte 'n vorm van sosiale afwyking is – 'n standpunt wat nie werklik uit sy siening volg nie. In Parsons se raamwerk verwys die term “afwyking” na gedrag wat sosiale norme oortree (met misdaad as die klassieke voorbeeld). Siekes oortree egter nie alledaagse norme nie, maar betree eerder 'n toestand waarin hulle op geldige wyse daarvan vrygestel word. Simulasie (siekteveinsing) is wél ’n vorm van afwyking, omdat dit die norme van die siekerol oortree, maar siekte self is dit nie.

3. Weens my vrou se beroep het ek baie met dokters te doen. Wanneer hierdie kwessie ter sprake kom, het ek nog nooit 'n dokter teëgekom wat die voorstel verwerp dat hierdie funksie van sosiale beheer 'n belangrike deel van hul professionele rol is nie.

Nog artikels op OntLaer:

Waarom filosowe dáái "Equity"-meme haat

"Progressiewes het Vooruitgang opgegee"

SOSIALE MEDIA

Volg OntLaer Facebook en LinkedIn vir ons jongste artikels, potgooi-gesprekke en redaksiebriewe asook bydraes en insigte van skrywers regoor ons netwerk.

INTEKEN OPSIES:

Wil jy stukke soos die direk in jou inboks ontvang – weekliks of daagliks – en terselfdertyd ons werk ondersteun? Kies hieronder jou voorkeur.